Als de toekomst een zwart gat is…

Mensen met autisme kunnen soms geen voorstelling maken van zaken of gebeurtenissen in de toekomst. Dit geeft soms erg veel stress. Het niet weten wat je te wachten staat of wat men van jou verwacht is alsof je naar een zwart gat kijkt. Je weet niet wat er zich in dat zwarte gat bevindt of hoe lang het duurt voordat je zicht krijgt hoe het werkt. Sommige van mijn studenten kunnen daardoor zo verlamd raken dat zij zichzelf ondermijnen als de toekomst een zwart gat is.

Gerard zag de toekomst als een zwart gat

Gerard* zit in zijn laatste jaar van de studie. Hij heeft een heel goede stage afgesloten bij een bedrijf. Docenten en opdrachtgever waren heel tevreden. Hij heeft zijn onderzoek en verslagen op hoog niveau afgeleverd. De opdrachtgever heeft het al gehad over een baan na het afstuderen.

Gerard ging zijn afstudeeropdracht doen bij de zelfde opdrachtgever. Heel bijzonder: alles wat Gerard bij zijn stage heeft aangepakt of opgepakt, bleek niet meer te doen te zijn. Het leek of alle kennis en vaardigheden verdwenen waren. De aanpak kreeg hij niet helder geformuleerd, hij trok zich terug en communiceerde niet meer binnen het bedrijf. De vrees was dat Gerard het bijltje erbij neer wilde gooien. Dit was heel vreemd en paste absoluut niet bij hem.

Na veel gesprekken kwamen we tot het inzicht dat Gerard zijn afstuderen aan het saboteren was omdat hij de toekomst als een groot zwart gat zag. Hij wist niet wat hij ermee aan moest. Hij vreesde vooral dat het leven er totaal anders uit zou zien als hij afgestudeerd zou zijn. Het uitstellen van zijn afstuderen leek veiliger dan de studie af te ronden.

Gerard vond het moeilijk om zich voor te stellen wat hij als loopbaan bij het bedrijf zou hebben en wilde dat al vastleggen tot zijn 67^e jaar. We hebben dat terug gebracht tot 1 jaar. Hoe zouden zijn dagen eruit zien, zou het zo anders zijn als zijn stage periode. Wat zou het zelfde zijn? Wat van zijn kennis van de stage en afstuderen zijn heel behulpzaam. Hij kreeg steeds meer zicht en het zwarte gat werd ingekleurd met duidelijke aspecten van het werkend leven. Het feit dat hij na een jaar kan evalueren wat is leuk aan het werk en wat vind ik niet leuk, gaf hem een soort van autonomie en grip waardoor hij weer vaart achter zijn afstuderen zette.

Marjolein en haar toekomst

Zo kwam ik ook in contact met een gezin waarvan de jongste dochter Marjolein* eindexamen deed. Ouders waren verbaasd en vroegen zich af hoe het kwam dat zij ineens geen voldoendes meer haalde. Ze wilde ook niet praten over wat na de middelbare school te gaan doen. En een open dag van een studie bezoeken gaf strijd en ze vond alles stom of niet leuk.

Ik vroeg haar ouders of het mogelijk was dat zij de toekomst als een zwart gat ziet en er liever voor wegliep. We zijn inzicht gaan geven over het studeren, wat kom je tegen en wat is anders dan de middelbare school. Inderdaad bleek de toekomst veel stress te geven en zij wilde hier niet over nadenken en over spreken.

Marjolein was zeer koppig in de gesprekken. We hebben ervoor gekozen de gesprekskaarten van de Toolkit (Studeren & Autisme? Ga in gesprek!) te laten “rondslingeren” en zoals we verwacht hadden, pakte ze zo nu en dan een kaart om te lezen waar het over ging. Ook de andere kinderen, die al studeerden, deden dat. Soms kwam er een gesprek over aan tafel, maar Marjolein als jongste wilde niets van haar oudere zussen horen.

Wat bleek: zij liet haar vriendin de vragen stellen aan haar broer die al 2 jaar studeerde. Zo bleek zij haar zwarte gat samen met haar vriendin in te kleuren met de vragen over zaken die voor haar eng waren. Ze deed het in haar tempo en op haar manier. En op een gegeven moment kwam zij met haar mening tijdens de gesprekken aan tafel.

Blijf in contact

In de beide voorbeelden zijn we in gesprek gegaan ook al vonden de jongeren het lastig. Ik heb hen geholpen een beeld te geven van wat hen te wachten zou staan.

Het is zo belangrijk om je te realiseren dat als je geen voorstelling kan maken van nieuwe situaties het heel beangstigend kan zijn. Ondanks het feit dat de jongeren het soms moeilijk vinden om hier het gesprek over te voeren, is mijn advies “blijf in contact” “Ga het gesprek aan”.

Martine Delfos heeft eens gezegd: “omdat mensen met autisme vaak moeilijkheden ondervinden met de communicatie, vergeten wij hen soms vragen te stellen en door te vragen. Echter de echte antwoorden kunnen we alleen van hen krijgen!

Tips voor ouders en docenten

Neem de tijd om door te vragen. Geef iemand de tijd en bedenk wat kan helpen. Soms liggen de antwoorden in de ongewone oplossingen. Blijf nieuwsgierig,  laat je verrassen en denk mee.

Tips voor (aankomende) studenten

Ook al kan je niet heel specifiek benoemen wat je stress geeft of waar een onverklaarbare moeheid vandaan komt. Benoem gewoon dat je stress ervaart. Alleen het benoemen geeft de mensen in je omgeving het signaal dat je op een of andere manier ondersteuning wilt hebben. Dan kunnen de mensen met jou meedenken.

*De namen van de genoemde studenten zijn niet hun werkelijke namen.